Praca kontrolna

Temat: Morze Bałtyckie geneza i charakterystyka.

1. Geneza Bałtyku

Nazwa Bałtyk (Mare Balticum) przyjęta się w XI wieku i pochodzi prawdopodobnie od starosłowiańskiego słowa blato, oznaczającego wielką, słoną wodę.

Na powstanie Bałtyku decydujący wpływ wywarł lądolód skandynawski. Morze zaczęło się tworzyć pod koniec zlodowacenia Wisły (północnopolskiego), kiedy wody roztopowe z ustępującego lądolodu zaczęły gromadzić się na obszarze dzisiejszej Zatoki Gdańskiej i powiększało z czasem swoją powierzchnię. Około 10.200 lat temu istniało słodkowodne jezioro lodowe zasilane także wodami spływającymi z obszarów leżących na południe. Po tym okresie nastąpiło gwałtowne ocieplenie, które spowodowało podniesienie się poziomu wody i połączenie z wodami dzisiejszego Morza Północnego. Powstało morze Yoldia, zwane tak od żyjącego w nim małża. W wyniku zanikania pokrywy lodowej, spowodowanego ociepleniem się klimatu, następowało powolne podnoszenie się Skandynawii. Doprowadziło to do około 8.900 lat temu do powstania kolejnego jeziora, które od żyjącego w jego wodach mięczaka nazwano jeziorem ancylusowym. Dalsze wynoszenie Skandynawii, a równoczesne obniżenie południowych wybrzeży jeziora ancylusowego było przyczyną powstania nowego połączenia z Morzem Północnym. Utworzyło się morze litorynowe (od nazwy ślimaka) o większym zasięgu i bardziej słonych wodach niż obecny Bałtyk. Bałtyk o współczesnych rozmiarach powstał około 2.000 lat temu. W tym okresie zmniejszała się jego powierzchnia wskutek stałego podnoszenia się lądu, co miało wpływ na jeszcze bardziej ograniczony kontakt z Morzem Północnym w płytkich cieśninach duńskich.

2. Charakterystyka

Ruchy wody morskiej:
Na Bałtyku występują lokalne prądy morskie:
· Powierzchniowy prąd wody słodkiej (opadowej), płynący na zachód.
· Głębinowy prąd wody słonej przynoszący słone wody z Morza Północnego.
· Dryfy powodujące potok rumowiska skalnego, szczególnie piasku i tworzenie mierzei (przy wybrzeżach południowych).

Ruchy wody morskiej:
·Falowanie (spowodowane wiatrem) jest niewielkie - do 3 metrów, fala sztormowa piętrzy fale o dodatkowe 2 metry, a ich długość wynosi 60-80 m. Krótki okres i duża stromość sprawiają, że są niebezpieczne dla żeglugi. Jest akwenem burzliwym i niebezpiecznym, o czym świadczą katastrofy promów pasażerskich. l4 stycznia 1993 r. zatonął polski prom "Jan Heweliusz", płynący ze Świnoujścia do Ystad w Szwecji. Zginęło wówczas 55 osób. Kilkanaście miesięcy później, 28 września 1994 r., zatonął estoński prom "Estonia". Zginęły 852 osoby. Do takich tragedii dochodzi jednak przede wszystkim z winy człowieka, a morze wykorzystuje jedynie jego błędy
· Pływy dochodzą maksymalnie do kilkudziesięciu centymetrów – największe w cieśninach duńskich. Kattegat – 40cm. Zatoka Kolońska – 10cm. Najmniejsze na 5-2cm na południowych wybrzeżach. Pływy są małe, ponieważ fala pływowa z Morza Północnego zanika w płytkich cieśninach duńskich.

Temperatura:
Bałtyk, w porównaniu z sąsiadującym Morzem Północnym, jest chłodniejszy zimą, a cieplejszy latem. Przy brzegach najwyższe temperatury powierzchniowej warstwy wody, w granicach od 23C do 25C, występują w lipcu i sierpniu. W lutym temperatury są najniższe i wynoszą około 2C, jednak w czasie mroźnych zim spadają nawet poniżej 0C. Północne części morza - Zatoka Botnicka i wschodnia część Zatoki Ryskiej - zamarznięte są przeciętnie od listopada do maja. U wybrzeży Bałtyku Południowego okres zlodzenia jest znacznie krótszy, lód tworzy się zwykle w styczniu, a zanika na początku marca. Zlodzenie morza u polskich wybrzeży jest przeważnie niewielkie. Zdarzają się jednak mroźne zimy (np. 1986/1987), kiedy całe wybrzeże pokrywają różne formy lodu. Temperatura Bałtyku zależy od szerokości geograficznej i od zasolenia ( słona woda łatwiej zamarza).

Zasolenie:
Zasolenie Bałtyku jest najniższe na świecie. W porównaniu z oceanem, wody Bałtyku są zaledwie słonawe. Przeciętne zasolenie wynosi około 7%o i jest pięciokrotnie mniejsze od średniego zasolenia wszechoceanu (35%o). Wpływają na to warunki klimatyczne, duże zlewisko oraz utrudniony kontakt z wodami oceanu. Bałtyk jest morzem chłodnym, więc jego parowanie jest znacznie ograniczone. Zasolenie zmniejszają również liczne rzeki dużego zlewiska, będące źródłem słodkich wód. Przez wąskie, o wysokich progach, płytkie cieśniny duńskie (8-18 m głębokości) ograniczony jest także kontakt Bałtyku z wodami oceanicznymi. Słabo zasolone, lżejsze wody wypływają przy powierzchni przez cieśniny na zachód. Natomiast od strony Atlantyku, przy dnie, dochodzi do okresowych wlewów bardziej zasolonych wód oceanicznych. Powierzchniowe wody Bałtyku są bardzo słabo zasolone - od około ł0%o w części zachodniej i 7%o w części środkowej do około 3%o w zatokach Botnickiej i Fińskiej.
Zasolenie zależy ono od:
· Głębokości. Zasolenie wód dennych w cieśninach duńskich wynosi około 20%o, w Głębi Gdańskiej 13-14`%o, a w zatokach Fińskiej i Botnickiej 5-8%o.
· Wody wpadające rzekami do morza obniżają zasolenie.
· Opady obniżają zasolenie.
· Utrudniona wymiana wody z Atlantykiem obniża zasolenie.
· Parowanie wody podwyższa zasolenie.